Taş plak nedir?

İlk kez 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan ve uzun yıllar müzik dinlemenin en keyifli yolu olan plak teknolojiye yenilmiş olsa bile son yıllarda yeniden popüler hale geldi. Bugün artık dijital müzik platformları sayesinde tek dokunuşla milyonlarca şarkıya ulaşabiliyoruz ama öncesinde MP3, CD, kaset, plak gibi aygıtlar dışında müzik dinleme şansımız neredeyse yoktu. Bunlar arasında en dikkat çeken plak oluyor çünkü uzun yıllar boyunca dinleme alışkanlıklarımızı belirleyen plak, bir süre ortadan kaybolduktan sonra yakın zamanda yeniden ortaya çıktı ve inanılmaz bir hızla popüler oldu.Elbette bugün bildiğimiz anlamdaki plak bir günde gelişmedi. Yıllar içinde farklı kayıtlar alan plaklar çıktı ve plak çeşitleri de tam olarak bu nedenle var. Her biri dönemin müzik dinleme alışkanlıklarını değiştirmeyi başarmış olan plak çeşitleri birbirine benzer aygıtlar olsalar bile aralarında pek çok temel fark var. İlk kez 1870’li yıllarda Thomas Edison’un fonograf adlı bir cihaz icat etmesi ile birlikte hayatımıza giren plak, bir tür ses depolama aygıtıdır. Dijital yöntemden farklı olarak plak üzerine ses analog bir şekilde kaydedilir. Taş plaklar da harddiskler  de verilerin depolandığı daire şeklindeki disklerden oluşuyor. Hem plak hem harddiskler verilerin okunması ve yazılması için dönen bir mekanizmaya sahiptir. Plaklarda iğne disk üzerindeki olukları takip eder ve oluğun şekli tarafından oluşturulan vibrasyonları ses dalgalarına dönüştürür. Harddisklerde ise okuma/yazma kafası, verileri manyetik olarak disk üzerine yazan veya diskten okuyan bir elemana sahiptir.Kaç çeşit plak var, plaklar kaça ayrılır?Yapım malzemesine göre plaklar;

• Ebonit, şellak plak
• Plastik, vinyl plak
• Selülozlu laxuer kaplama alüminyum plak

Ses kanal cinsine göre plaklar;

• Mono, tek kanalı plak
• Stereo, çift kanallı plak
• Matris, quadrophonic plak

Devir sayısına göre plaklar;

• Dakikada 33 ⅓ devir yapan 33 devirli plak
• Dakikada 45 devir yapan 45 devirli plak
• Dakikada 78 devir yapan 78 devirli plak
• Dakikada 16 ⅔ devir yapan 16 devirli plak

Çaplarına göre plaklar;

• 17 santimlik 7 inç plaklar
• 25 santimlik 10 inç plaklar
• 30 santimlik 12 inç plaklar

Sınıflarına göre plaklar;

• 25 - 30 cm çapında ebonitten 78 devirli standart plak
• 25 cm çapında vinylden 45 devirli 45’lik plak
• 17 - 25 - 30 cm çapında vinylden 33 devirli longplay, uzunçalar plak

Malzemesine, devir sayısına, çapına ve sınıfına göre genel olarak plaklar bu şekilde. Elbette bu çeşitler halk arasında bu şekilde anılmıyor, bu tür bir sınıflandırma genel olarak işin uzmanları tarafından yapılıyor ama eğer aklınızda bir koleksiyon yapma düşüncesi varsa plak almadan önce bu türlere göre seçim yapmak isteyebilirsiniz.Peki en bilinen plak çeşitleri nelerdir, farkları neler? (Aslında isimleri 'devir hızlarından' geliyor.)

• 78’lik plak
• 33’lük plak
• 45’lik plak

Ağır yapısı nedeniyle taş plak olarak da anılan 78’lik plak:78’lik plak, dünyada ve ülkemizde seri üretimi yapılan ilk plak çeşididir. Sonraki yıllarda çıkacak plak türlerine göre çok daha kırılgan ve ağır bir yapısı vardı. Bu yapısı nedeniyle ülkemizde taş plak olarak da anılan 78’lik plak, dakikada 78 rpm devir hızında çalıştığı için bu adla anılmıştır. Kendinden öncekilere göre daha kaliteli olduğu için önü ve arkası beşer dakika kayıt alabiliyordu. Aynı dönem yani 19. yüzyılın son günlerinde 16 devirlik plaklar da çıkmış ama hiç kimse tarafından sevilmemiştir.Ülkemizde uzunçalar olarak bilinen 33’lük plak:78’lik plaklar güzeldi ama hem ağır hem de son derece kırılgandı. Amerikan Columbia firması plakları iyileştirmek için yaptığı çalışmalar sonucu 1930 yılında üzeri bir tür reçine örtülü plaklar çıkardı. Üzerindeki kaplama sayesinde bu plaklar çok daha dayanıklıydı. Dakikada 33 1/3 rpm devir hızında çalıştığı için 33’lük plak olarak adlandırılan bu plaklara longplay, ülkemizde ise uzunçalar denmektedir. Uzunçalar çünkü geniştir ve bu nedenle de çok daha uzun kayıt alabilmektedir. Çok daha küçük ve kullanışlı olan 45’lik plak: 33’lük plaklar da güzeldi ama bir sorunları vardı, çok büyüktüler. Plakların bu sorununa odaklanan RCA Victor isimli bir şirket, 1949 yılında 7 inç yani yaklaşık 17 santimlik plaklar çıkardı. Bu plaklar dakikada 45 rpm devir hızında çalıştıkları için kısaca 45’lik olarak adlandırılırlar. Küçük olmalarına rağmen kayıt uzunluğu konusunda sorun yaratmadıkları için en popüler plak çeşitlerinden oldular. Biraz da plakların ilginç dünyasına dalalım:

• Tüm zamanların en çok satan plak rekoru Michael Jackson’a ait.
• Uzayda dolaşan iki plak var.
• Dünyanın en büyük plak koleksiyonu Brezilyalı bir iş insanına ait.
• Küçük bir sır, 45’lik plakların sesi daha iyi.
• Dünyada plak satışları hiç durmadan artıyor.

Tüm zamanların en çok satan plak rekoru Michael Jackson’a ait:Elbette bu rekorun sahibi pop müziğin kralı Michael Jackson olmasa olmazdı. Michael Jackson’ın 1982 yılında çıkardığı Thriller isimli albümünün plakları 27 milyondan fazla kopya satarak tüm zamanların en çok satılan plak rekorunun sahibi olmuştur. CD satışları da hesaplandığı zaman albümün 70 milyondan fazla sattığı tahmin ediliyor.Uzayda dolaşan iki plak var:NASA’nın 1977 yılında uzayın bilinmez noktalarını keşfetmek amacıyla gönderdiği Voyager 1 ve Voyager 2 araçlarına birer tane altın plak yerleştirildi. Bu plaklarda Türkçe dahil 55 dilde selam, farklı müzikler ve dünya sesleri bulunuyor. Yani plaklar aracılığıyla uzaylılara dost olduğumuz mesajı iletilmek istenmiştir. Dünyanın en büyük plak koleksiyonu Brezilyalı bir iş insanına ait:Eğer yeni yeni plak koleksiyonu yapmaya başladıysanız bu bilgi biraz moralinizi bozabilir. 2016 yılında Brezilyalı iş insanı José Roberto Alves Freitas, dünyanın en büyük plak koleksiyonuna sahip kişi olarak kayıtlara geçti. Freitas’ın 6 milyondan fazla plağı var. Vardı demek daha doğru olacak çünkü kendisi devamlı yeni plak almaya devam ediyor. Üstelik full time olarak bu plakların temizliği ile ilgilenen özel bir ekibi bile var. Küçük bir sır, 45’lik plakların sesi daha iyi:Plak kaydı mı dijital kayıt mı daha iyi sorusuna cevabınız plak ise soralım, hangi plak kaydı daha iyi? İşin teknik detayına bakacak olursak 45’lik plak sesinin çok daha iyi olduğunu açık bir şekilde söyleyebiliriz. Çünkü 45’lik plak 45 rpm devirde yani 33’lük plağa göre daha hızlı şekilde hareket ettiği için çok daha fazla biçimde dalga biçimine sahiptir. Tümsek ve olukların fazla olması demek, ses kalitesinin çok daha yüksek olduğu anlamına gelir.Dünyada plak satışları hiç durmadan artıyor:Plaktan bahsederken ister istemez di’li geçmiş zaman kullanıyoruz ama aslında plak giderek popüler hale geliyor. 2021 yılının ilk altı ayında yalnızca ABD’de 20 milyondan fazla plak satıldı ve 10 milyar dolara yakın gelir elde edildi. 2022 yılının ilk altı ayında da bu rakam yaklaşık 20 milyon adet plak. Bir de bütün dünyayı düşünün!