Bitkilerde tozlaşma nedir, çeşitleri nelerdir?

Bitkilerde “tozlaşma” olarak bilinen polinasyon süreci, türlerin devamlılığının sağlanmasında kritik bir rol oynar. Bu süreç, büyük ölçüde “polinatör” olarak adlandırılan canlılar sayesinde gerçekleşir. Doğa dostu böcek türleri arasında yer alan arılar, en aktif polinatörlerdir ve doğal tozlaşmanın sağlanmasında öncülük ederler. Ancak, çevre kirliliği ve bilinçsiz zirai ilaç kullanımı, birçok polinatörle birlikte arıların da hayatını tehdit etmektedir. Bu tehditler, doğrudan ve dolaylı yollardan bitki türlerinin soylarının tükenmesine kadar varabilecek ciddi sorunlara yol açmaktadır.Tozlaşma, ya da bilimsel adıyla polinasyon, bir bitki türünün erkek çiçek organlarında üretilen polen tanelerinin dişi çiçeklerde bulunan tepeciğe taşınması sürecini ifade eder. Polenler havada serbest dolaşırken toz tanelerinden ayırt edilmesi oldukça zor olabilir. Halk arasında polinasyonun "tozlaşma" olarak bilinmesinin nedeni, polenlerin toz gibi küçük ve hafif tanecikler şeklinde olmasıdır. TOZLAŞMA ÇEŞİTLERİ NELERDİR?Tozlaşma, doğal ve yapay olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Yapay tozlaşma, genellikle kapalı ortamlarda yetiştirilen bitkilerin devamlılığını sağlamak amacıyla insanlar tarafından yapılır. Doğal tozlaşma ise doğal koşullarda kendine tozlaşma ve çapraz tozlaşma olarak iki şekilde gerçekleşir. Kendine tozlaşmada, aynı çiçeğin erkek ve dişi organları arasında döllenme gerçekleşir. Farklı çiçekler arasında meydana gelen tozlaşmaya ise çapraz tozlaşma denir. Arılar, çapraz tozlaşmayı sağlayarak üretimde verimliliği ve kaliteyi önemli ölçüde artırır. Bu nedenle, arılar bitkisel üretimde kritik bir role sahiptir ve sağladıkları verimli çapraz tozlaşma bu önemlerinin temelini oluşturur.TOZLAŞMA EVRELERİ

• Doğal ya da yapay olarak bitkilerde tozlaşma şu şekilde gerçekleşir:
• Erkek çiçekteki polenler, dişi çiçekte "dişicik tepesi" olarak adlandırılan kısma yapışır.
• Ardından, polen tanesi bir tüp oluşturarak "dişicik borusu" adı verilen ince bir kanaldan yumurtalığa doğru ilerler.
• Bu sürecin sonucunda döllenme gerçekleşir ve embriyo oluşur.
• Embriyonun büyüyüp gelişmesiyle tohum ve meyve üretimi meydana gelir.
• Bu süreç, arılar gibi canlıların yanı sıra rüzgar ve su gibi cansız faktörler tarafından da gerçekleştirilir.

RÜZGÂRLA TOZLAŞMAİlkbahar, doğanın kış uykusundan uyanarak bitkilerin çiçek açtığı ve yeniden canlandığı dönemdir. Rüzgarla tozlaşma da özellikle bu mevsimde meydana gelir. Havaların ısınmasıyla birlikte, sıcak ve soğuk hava akımlarının çarpışması şiddetli rüzgarlara yol açar. Bu rüzgarlar, erkek çiçeklerden polenlerin havaya karışmasını sağlayarak tozlaşmayı mümkün kılar. SU İLE TOZLAŞMA Su yoluyla tozlaşma, kara bitkilerinde görülmez; yalnızca sucul bitkiler arasında gerçekleşir. Akarsularda, kaynaktan deniz seviyesine doğru olan bu polinasyon türü, göl ve deniz gibi su kütlelerinde ise akıntılar sayesinde gerçekleşir. HAYVANLAR İLE TOZLAŞMATozlaşma çeşitleri arasında en büyük etkiye sahip olanlardan biri, hayvanlar aracılığıyla gerçekleşen polinasyondur. Nektar ve polen toplayan her hayvan türü, tozlaşmaya katkıda bulunur. Araştırmalar, dünya genelindeki tozlaşmanın yüzde 90'ının hayvanlar sayesinde gerçekleştiğini göstermektedir. Memeliler ve kuşlar da bu süreçte rol oynasa da, çiçeklerdeki tozlaşmada en büyük etkiyi böcekler yapar. Polinatör böcekler olarak bilinen bu türler arasında arılar, tozlaşmanın yüzde 70'ini tek başına gerçekleştirir. ARILARIN TOZLAŞMADAKİ ÖNEMİArılar, çiçeklerden beslenmelerine rağmen bitkilere zarar vermeyen nadir canlılardan biridir. Çiçeklerin renkli yapıları ve nektar salgılamalarının arkasında, böcekleri ve arıları cezbetme ihtiyacı yatar. Çiçekler, böceklere ve arılara bir parça nektar ve polen sunarken, bu süreçte kendileri de tozlaşarak döllenmiş olurlar. Çiçek ve böcek arasındaki bu karşılıklı fayda ilişkisi milyonlarca yıldır devam etmektedir. Kısacası, çiçekler arılara, arılar da çiçeklere ihtiyaç duyar. Ayrıca, arılar sağladıkları çapraz tozlaşma sayesinde bitkilerin verim ve kalitesini artırırken, bitki türlerinin doğal yollarla ıslah edilmesine de katkıda bulunurlar.ARILARIN SAĞLADIĞI ÖNEMLİ TOZLAŞMA ORANLARIDünya gıda tüketiminin yüzde 90'ını sağlayan 82 besin çeşidi, büyük ölçüde arılar aracılığıyla yetişir. Arılar, bu bitkilerin tozlaşmasında toplam yüzde 63'lük bir paya sahiptir ve bazı sık tüketilen bitkilerde bu oran daha da yüksektir. ABD'de yapılan bir araştırmaya göre, badem üretimi yüzde 100 böcek tozlaşmasına bağımlıdır ve bu tozlaşmayı tamamen bal arıları sağlar. Bu nedenle, yeterli tozlaşmanın sağlanabilmesi için ABD'de her yıl 1-1,5 milyon bal arısı kolonisi yalnızca badem yetiştiricileri tarafından kiralanır. Tozlaşma oranları elmada yüzde 100; brokolide, havuçta, karnabaharda, soğanda, ayçiçeğinde yüzde 90-100; kirazda ise yüzde 90 gibi önemli değerlere ulaşmaktadır. TOZLAŞMANIN RİSKE GİRMESİNDEKİ TEMEL SEBEPLER NELERDİR?Arılar olmadan, bitki türlerindeki verimliliğin yüzde 90’a kadar düşeceği tahmin edilmektedir. Bu durum, bu minik canlıların tarımsal faaliyetlerde, belki de kendileri bile farkında olmadan, gübre ve su kadar büyük bir öneme sahip olduğunu gösteriyor. Ancak tarımda kullanılan kimyasallar ve diğer insan müdahaleleri, arıların doğal yaşam alanlarını kaybetmelerine ve dolayısıyla bitkisel üretimin verimliliğinin azalmasına neden olabiliyor. Arıları tehdit eden faktörler yalnızca zirai ilaçlamalar ve endüstriyel tarımla sınırlı kalmıyor; bölgesel habitat kaybı ve iklim değişikliği gibi sorunlar da tozlaşmanın azalmasına büyük ölçüde katkıda bulunuyor. Bu nedenle, bu olumsuz faktörlere daha ayrıntılı bir şekilde bakmak önemlidir.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİİklim değişikliği, tozlaşmayı olumsuz etkileyen en büyük faktörlerden biridir. Bu köklü değişim, sadece polinasyonu değil, aynı zamanda toprağı, suyu, hayvanların göç yollarını, doğal flora çeşitliliğini ve insan yaşamını da etkiler. Küresel ısınmanın ve dünyanın eksen değişikliklerinin yanı sıra magma hareketliliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkar.KİMYASAL İLAÇLAMALARTüketim ihtiyacı arttıkça, tarımda verimliliği artırmak için birim alandan daha fazla ürün elde etmek önem kazanır. Bu sebeple, mahsulleri zararlılardan korumak amacıyla çeşitli tarım ilaçları kullanılır. Ancak bu ilaçlamalar, başta bal arıları olmak üzere polinatörlerin yok olmasına veya çevreden uzaklaşmasına neden olur. Sonuç olarak, tozlaşma azalır ve uzun vadede verim düşer.ENDÜSTRİYEL TARIMA GEÇİŞGıda tüketim ihtiyacının artması, tarımsal faaliyetlerin daha geniş ölçeklerde yapılmasını gerektirir. Endüstriyel tarım, bu ihtiyacı karşılamak için tercih edilen bir yöntemdir. Yoğun tarım uygulamaları, makine ve kimyasal kullanımını yanı sıra genetik müdahaleleri de içerir. Bu tür tarımda bitkiler kimyasal ve biyolojik değişikliklere uğrar, bu da doğal tozlaşma koşullarını büyük ölçüde ortadan kaldırır.HABİTAT KAYIPLARIHabitat kaybı, doğal alanların bütünlüğünün bozulmasını ifade eder ve bu durum, bitki ve hayvan yaşamını olumsuz etkiler. Yangınlar, doğal afetler ve yol ile imar çalışmaları gibi faktörlerden kaynaklanabilir. Özellikle polinatör canlıların yaşadıkları doğal alanları terk etmeleri, bölgede tozlaşma faaliyetlerinde olumsuz değişimlere yol açar.Bu sorunlarla başa çıkmak ve doğanın değerini yeniden hatırlamak için harekete geçmek, geç kalmadan yapılması gereken en önemli adımdır.