Hayvanlar rüya görür mü?

Köpeğiniz uyurken bacaklarını kıpırdatıyorsa, muhtemelen rüyasında tavşanları kovalıyor olabilir. Araştırmacılara göre, köpeklerin rüya gördüğüne dair bilimsel bulgular mevcut. Ancak, rüya içeriği konusunda kesin bir şey söylemek zor olsa da, insanların rüya deneyimlerine benzer görsel deneyimler yaşadıkları düşünülüyor.Diğer hayvanlar da benzer şekilde rüya görebilir. Primatların duygusal deneyimlerinin olduğu zaten bilinmektedir. Örneğin, örümceklerin de REM benzeri bir uyku aşamasından geçtiği ve hatta görsel anlamda rüya görebilecekleri öne sürülmektedir. MIT'de sinirbilimci olan Matthew Wilson, hayvanlardaki rüya kavramını şu şekilde açıklıyor: "İnsanlar için rüyalar genellikle canlı unsurlar içeren ve masalsı anlatılara benzerken, hayvanlardaki rüya anlayışımız daha farklıdır. Hayvanlarda uykuyu incelerken, genellikle öğrenme, hafıza ve davranışları etkileyen süreçleri araştırıyoruz."2001 yılında, MIT'den bir grup araştırmacı, hayvanların insanlar gibi rüyalar gördüğünü keşfetmişti. Amerikan Veteriner Hekimleri Birliği başkanı José Arce, köpeklerin muhtemelen sahipleri ve diğer köpeklerle oynadıkları oyunlar hakkında rüyalar gördüğünü belirtiyor.REM Uykusu ve Rüya Görmeİnsanlar, hem REM (Rapid Eye Movement) hem de NREM (Non-Rapid Eye Movement) uykusu sırasında rüya görebilirler, ancak genellikle hatırladığımız rüyalar REM uykusu sırasında görülenlerdir. Bu evredeki rüyalar genellikle unutulmaz ve tuhaf olabilirler. Massachusetts Institute of Technology'de (MIT) öğrenme ve bellek üzerine araştırmalar yapan bilim insanı Matthew Wilson'a göre, insanlar REM uykusundan hemen sonra uyanıklığa daha yakın bir durumda olurlar ve bu dönemdeki rüyalar daha canlı ve tuhaf olabilirken, NREM uykusu sonrası rüyalar daha sıradan olabilirler.REM ve NREM uykusu sırasındaki nöron aktivitelerinin yaygın olmasının sebebi, bu aktivitelerin öğrenme ve bellek süreçlerinde rol oynamasıdır. Sağlıklı bir uyku, belleği güçlendirirken, kesintili bir uyku bellek oluşumunu engelleyebilir. Wilson'a göre, uyku öğrenme ve hatırlama süreçlerine katkı sağlar.NREM uykusu sırasında oluşan nöron aktiviteleri, gün içinde yaşanan olayları kategorize etme sürecinden geçebilir. Öte yandan, REM uykusu beyin için bir oyun alanı gibi işlev görebilir. Wilson, bu süreçle ilgili olarak, uyurken beyinlerin uyanıkken kuramadığımız deneyimler arasında bağlantılar kurmaya çalıştığını belirtir. REM uykusu sırasında görülen tuhaf rüyalar, bu derin sürecin bir yansıması olabilir.Kestiren Fareler2001 yılında Wilson ve meslektaşları, farelerin rüya görebildiğini ya da en azından fare beyinlerinin insanların rüya görme sırasında gösterdiği tepkileri verdiğini ve benzer etkiler yarattığını keşfeden ilk araştırmacılardı. İlk olarak, araştırmacılar farelerin tekrarlanan labirentleri çözerken beyinlerindeki birçok nöronun tepkilerini kaydettiler. Sonra, aynı nöronların REM uykusundayken verdiği tepkileri de kaydettiler.Araştırmacılar, farelerin REM uykularının %44'ünde labirentlerde verdikleri tepkilerle eşleşen nöron tepkilerini gözlemlediler. Bu nöron aktiviteleri her seferinde dakikalarca sürdü ve bu aktivitelerin sıklığı, farelerin uyanıkken gösterdikleri sıklıkla aynıydı. Başka bir deyişle, hayvanlar uyanıkken yaptıkları aktiviteleri REM uykusunda tekrar yaşamışlardı. Araştırmacılar, bu bulguları 2001 yılında Neuron dergisinde yayınladılar.Bir sonraki yıl, Wilson'un ekibi, farelerin günlük nöron aktivitelerine benzer ölçümleri NREM uykusu sırasında da gerçekleştirdiklerini raporladı. Ancak, NREM sırasında beyin dalgaları normale göre daha kısa ve daha hızlıydı ve bu beyin dalgaları sadece günlük faaliyetlerden hemen sonra ortaya çıkıyordu.Ancak, bu NREM aktivitelerinin fareler için rüya anlamına geldiğine dair kanıtlar mevcuttur, tıpkı insanlar için olduğu gibi bu aktivitelerin de unutulabilir rüyalara işaret ettiği düşünülmektedir. Bu nöronlar hipokampüs içinde uyarılırken, görsel korteksteki nöronlar da uyarılmaktadır. Wilson, bu konuda şunu belirtmektedir: "(Fareler), hipokampüslerinin neyi hayal ettiğini 'görüyorlar'."Rüya Gören KöpeklerFarelerin rüya gördüğü keşfi, memeli hayvanlar arasında rüya görmenin yaygın olduğunu gösterdi. Gerçekten de, NREM uykusu omurgalı hayvanlarda, hatta bazı omurgasızlar gibi meyve sinekleri gibi canlılarda da gözlemlenen bir durumdur. Wilson bu konuda şunları ifade ediyor: "Nitekim sinekler bile bir şekilde rüya görüyor olabilir."British Columbia Üniversitesi'nden emekli psikoloji profesörü Stanley Coren, köpeklerin rüya görebildiğini vurguluyor. Coren, köpeklerin insanlardan daha fazla uyuduğunu ve kestirmeye eğilimli olduklarını belirtiyor. Ayrıca yapısal olarak, köpeklerin uykusu insanların uykusuna şaşırtıcı derecede benzer. Köpekler de insanlar gibi uyanıklık, REM ve NREM aşamalarından geçerler.1977 yılında Physiological Behavior dergisinde yayımlanan bir çalışmada, bilim insanları altı av köpeğinin beyinlerindeki elektriksel aktiviteyi 24 saat boyunca kaydetti. Bu kayıtlara göre, köpeklerin zamanlarının %44'ünde tetikte, %21'inde uykulu ve %12'sinde REM uykusunda olduğu gözlemlendi. Ayrıca, köpeklerin %23'ünde ise NREM uykusunun en derin aşaması olan yavaş dalga uykusunda zaman geçirdiği belirlendi.Köpekler REM fazına uykuya daldıktan yaklaşık 20 dakika sonra girerler ve genellikle 2 ya da 3 dakika boyunca bu fazda kalırlar. Coren, bu sürecin gözle görülebilir olduğunu ve dikkatli bir evcil hayvan sahibinin köpeğin nefes alıp verişinin düzensiz olduğunu fark edebileceğini ifade ediyor.Ayrıca, REM fazında, yavrularda ve çok yaşlı köpeklerde kasların seğirme eğilimi gösterdiği belirlenmiştir. Beyin sapının bir parçası olan pons, insan ve hayvanlarda uyku sırasında büyük kas kütlesinin hareket etmesini önler. Coren, ponsun yavru köpeklerde gelişim aşamasında olduğunu ve bu nedenle yetişkin köpeklerdeki kadar etkili olmayabileceğini belirtiyor. Bu durum, yavruların orta yaşlı köpeklere göre uyurken daha fazla hareket etmesini açıklayabilir.Ponsun kasları felç eden bölümünü geçici olarak etkisizleştiren çalışmalar, köpeklerin rüyalarını gözlemlemenin tek yolunu oluşturuyor gibi görünmektedir. Ponsun devre dışı bırakılmasıyla köpekler, rüyalarında verdikleri tepkiyi gerçek hayatta da sergilemeye başlarlar. Bu durum insanlarda REM uykusu davranış bozukluğu olarak adlandırılır. Coren, bu durumu şu şekilde açıklıyor: "Temel olarak bulduğumuz şey, köpeklerin köpeksi rüyalar gördüğüdür. Yani av köpekleri hayali kuşları tespit ederken, dobermanlar hayali hırsızları kovalarlar. Köpeklerdeki rüya yapısı, insanlardaki rüya yapısına oldukça benzer."Köpeklerin boyutunun, görülen rüyanın yapısını belirleyebileceği düşünülmektedir. Küçük köpekler daha sık ancak daha kısa rüyalar görürken, daha büyük köpekler daha az sıklıkta ancak daha uzun rüyalar görebilirler.Köpeklerin uykusu, insanların uykusuyla birçok açıdan benzerlik gösterir. Muhtemelen köpekler de insanlar gibi kabuslar görebilirler. Ayrıca, köpeklerin de beyinlerinin ani uykuya dalmasına neden olan bir uyku bozukluğu olan narkolepsiye yakalanabileceği bilinmektedir. Stanford Üniversitesi'nde yapılan bir dizi araştırma, bu bozukluğun insan formunun arkasındaki biyokimyayı ortaya koymuştur.Ancak, köpeklerin insanlarda yaygın olan bir uyku problemi olan uyku felcinden muhtemelen kaçındıkları görülmektedir. Coren, uyku felcinin genellikle uyku eksikliğinin bir sonucu olduğunu ve bu durumun köpekler için oldukça nadir olduğunu belirtmektedir. Çünkü bir köpek fırsat bulduğu ilk anda uzanıp uyumaya eğilimlidir ve bu nedenle uyku eksikliği yaşaması pek olası değildir."Uyurgezer" KedilerUyku araştırmalarında öncü olan Michel Jouvet, 1960'larda uyuyan kedilerin davranışlarını gözlemleyerek kedilerin rüya gördüğünün ilk kanıtlarını bulmuştu.İnsanların REM uykusunda, yoğun zihinsel aktiviteye rağmen kasların hareket etmemesi, rüyalar sırasında ani hareketlerin önlenmesini sağlayan bir atoni hali oluşturur. Jouvet ise kedilerde REM uykusunun düzenlendiği ve kısmi felç yaratan pons adlı yapıyı keşfetmişti.Jouvet, bir kedinin ponsuna müdahale ettiğinde ciddi davranış değişiklikleri gözlemledi. Ponsuna müdahale edilen kediler, derin REM uykusunda bile uyanıklık gibi davranışlar sergiliyor, avlanmaya çalışıyor, zıplıyor veya var olmayan tehditlere karşı savunma pozisyonu alıyordu.Bu duruma "paradoksal uyku" adını veren Jouvet, bedenin uykuda olmasına rağmen zihnin tamamen aktif olduğunu belirtti. Bu çalışma, uyuyan kedilerin zihinsel deneyimlerinin neler olabileceği konusunda önemli bir anlayış sağladı. Peña-Guzmán da konu hakkında şunları söylüyor: "Kediler uykudayken, tam da uyanıkken yapacaklarına benzer hareketler sergiliyordu." Bu da kedilerin uykularında uyanıkken yaşadıkları deneyimlerin benzerlerini "rüyalarında" da yaşadıkları anlamına gelir.Balıklarda Derin UykuStanfordlu nörobiyolog Philippe Mourrain'e göre, zebra balıklarında REM benzeri bir uyku evresi görülmektedir. Bu balıklar uyku sırasında kas tonusunu kaybeder, nabızları düzensizleşir ve uyanık bir balığın göstereceği beyin aktivitesine benzer aktiviteyi sergilerler. İnsanlardan belirgin bir farkları ise uyku esnasında gözlerini hareket ettirmemeleridir; ayrıca, göz kapakları olmadığı için gözlerini kapatamazlar.Çalışmanın bulgularına göre, en sık rüya görülen faz olan REM uykusu, yaklaşık 450 milyon yıl önce, karada ve suda yaşayan hayvanların evrimsel süreçleri henüz ayrılmamışken evrimleşmiş olabilir. Mourrain, konu hakkında şunları söylemektedir: "Yirmi yıl önce, balıkların uyuduğunu bile rahatça söyleyemiyorduk. Ancak şimdi, bu davranışsal özelliklerin örümceklerden omurgalılara kadar korunduğunu görebiliyoruz. Dahası, REM uykusunda en hayati sistemlerinizin kontrolünü elden bırakıyorsunuz. Böylesine hassas bir durum, gereksiz bir şey olsa evrim sürecinde çoktan elenmiş olurdu."SonuçBilim insanları, REM uykusunun örümcekler, kertenkeleler, zebra balıkları gibi birçok hayvanda gözlemlendiğini belirtiyor. Bunların yanı sıra, mürekkep balıkları, ahtapotlar, sakallı ejderler gibi hayvanların uyku süreçlerine odaklanan çalışmalar da mevcuttur.Şimdilik hayvanlar için rüya görmenin net bir tanımının olmamasına rağmen, bazı hayvanların uyku sırasında rüya benzeri zihinsel aktiviteler gösterdiğini söylemek mümkündür. Kısacası, elimizdeki bilgilere göre birçok hayvan, insanlar gibi olmasa da rüya görebilir!