Türkiye Cumhuriyeti' nde yıllara göre asgari ücretin değişimi, diğer ülkelere kıyasla alım gücü ve enflasyon karşısında değişimi ne şekilde olmuştur?

Türkiye'de milyonlarca çalışan, her yıl Asgari Ücret Tespit Komisyonu toplantılarında yapılan müzakereler sonucu açıklanacak asgari ücret miktarını bekliyor. 2023'ün haziran ayında gerçekleşen komisyon toplantıları, çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan'ın 20 Haziran 2023 tarihli basın toplantısıyla sona erdi. Bakan Işıkhan, asgari ücreti net 11 bin 402 TL olarak duyurarak mevcut asgari ücrete göre %34 oranında bir artış gerçekleştirdi. Temmuz 2022'deki uygulamada olan asgari ücrete göre artış oranı ise %107,3 olarak belirlendi.Asgari ücret, Türkiye'de birçok çalışanın ödemelerinde referans değer olması açısından büyük önem taşıyor. Resmi veri olmamakla birlikte Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Dairesi’nin (DİSK-AR) derlediği bilgilere göre, 2021 yılında asgari ücret ve altında ücretle çalışan sayısı 3,3 milyona ulaştı. Türkiye'deki çalışanların %37'si ise asgari ücretin %5 fazlası ve altında bir ücretle çalışıyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) verilerine göre, asgari ücret altında çalışanların oranı sanayi sektöründe %50. Asgari ücret, Türkiye'de çalışanların ortalama ücretine daha da yaklaşıyor. 2020'de asgari ücret, ortalama ücretin %73'üne tekabül ederken, bu oran 2012'de %44'tü.Asgari ücretin belirlenmesi, yalnızca asgari ücretle çalışanları değil, toplumun geniş bir kesimini de etkileyen bir konu. Asgari ücretin genel ücret artışını yanı sıra sosyal güvenlik primleri, işsizlik ödenekleri ve emeklilik aylıkları gibi birçok ödemenin miktarı da asgari ücrete göre şekilleniyor.Uluslararası Hukukta Asgari Ücretin Yeriİnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 23. maddesine göre, her çalışanın kendine ve ailesine insanlık onuruna uygun bir yaşayış sağlama hakkı bulunmaktadır. Bu, gerekirse her türlü sosyal koruma aracılığıyla tamamlanan adil ve elverişli bir ücret alma hakkını içermektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) 131 Sayılı Asgari Ücret Tespitine İlişkin Sözleşme'sine göre ise asgari ücretin belirlenmesinde işçinin ve ailesinin ihtiyaçları, genel ücret seviyesi, hayat pahalılığı, sosyal güvenlik yardımları ve diğer sosyal grupların göreli hayat standartları gibi faktörler dikkate alınmalıdır. Türkiye, bu sözleşmeyi henüz onaylamamış olsa da Avrupa Sosyal Şartı'na imza atmıştır.Avrupa Sosyal Şartı'nın 4. maddesi, tüm çalışanların kendileri ve aileleri için iyi bir yaşam düzeyi sağlama hakkını vurgular. Ancak birçok işçi örgütü, Türkiye'de bu ilkeye uyulmadığını ve asgari ücretin belirlenmesinde işçinin ailesinin yeterince hesaba katılmadığını ifade etmektedir.Dünyada Asgari ÜcretAsgari ücret tespit yöntemleri ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Örneğin, ABD ve Brezilya'da hükümet doğrudan asgari ücreti belirlerken, İskandinav ülkeleri gibi Norveç ve Danimarka'da toplu sözleşmelerle bu miktar belirlenmektedir. Türkiye'de ise Almanya ve Birleşik Krallık gibi, hükümet ile sosyal taraflar arasındaki müzakereler sonucunda asgari ücret belirlenmektedir.Ülkeler arasında asgari ücret miktarlarını karşılaştırmak için satın alma gücü paritesi önemli bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. OECD'nin 2021 verilerine göre, Türkiye satın alma gücü paritesi sıralamasında 31 OECD ülkesi arasında 20. sıradadır.Türkiye’de Asgari Ücretin Gelişimi ve Yasal DayanağıTürkiye'de asgari ücret kavramsal olarak ilk kez 1936 tarihli İş Kanunu'nda yer alsa da uygulamaya geçişi 1951 yılında gerçekleşti. Mahalli komisyonlar tarafından iş kolu ve şehre göre belirlenen asgari ücret, 1974'ten itibaren ulusal düzeyde belirlenmeye başlandı. Farklı asgari ücret uygulamaları, 1989'da tarım işçileri için ve 2014'te 16 yaşından küçükler için sona erdi. Bu süreçte asgari ücret, merkezileşen ve tek tipleşen bir yapıya evrildi.Anayasa'nın 55. maddesine göre ücret, emeğin karşılığı olarak tanımlanır ve devlet, çalışanların adil ve uygun bir ücret elde etmesinden sorumludur. Ayrıca, asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ve ülkenin ekonomik durumu göz önünde bulundurulmalıdır.Türkiye'de asgari ücret, İşçi-işveren-devlet temsilcilerinden oluşan Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından en geç iki yılda bir belirlenir. Komisyon, işçi, işveren, ve devlet temsilcilerinden oluşur. Asgari ücret, işçi aileleri dikkate alınmaksızın yalnızca işçinin ihtiyaçları ve geçimi üzerinden hesaplanır. Asgari Ücret Yönetmeliği'ne göre, komisyonun kararı kesindir ve asgari ücret ulusal düzeyde coğrafi bölge, yaş ve sektör ayrımı olmaksızın belirlenir.DİSK tarafından hazırlanan bir rapora göre, 2000-2019 döneminde işçi tarafı belirlenen asgari ücrete 15 kez muhalefet etti, oy birliği ile belirlenen yıllar ise altı oldu.Asgari Ücretin Enflasyon Karşısındaki DurumuAsgari ücretin enflasyon karşısındaki durumuna bakıldığında, 2003, 2009, 2012 ve 2017 yıllarında asgari ücretteki yıllık artışın bir önceki yılın aralık ayı enflasyon oranının altında kaldığı görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, bu yıllarda asgari ücret artışı enflasyonun gerisinde kalmıştır. Ancak, 2004, 2016, 2019, 2021 ve 2022 yıllarında asgari ücrete yapılan zamlar oransal olarak en yüksek seviyeye ulaşmıştır.

Kaynak: TÜİK, ÇSGB2011, 2012, 2013, 2014, 2015 ve 2022 yıllarında ortalama asgari ücret miktarı kullanılmıştır.

Asgari Ücret, Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın Yarısı Dahi EtmiyorAyrıca; 2003 yılından itibaren yapılan incelemelerde, asgari ücretin kişi başına düşen milli gelirin yarısına bile ulaşamadığını görmekteyiz. Türkiye'de asgari ücretle çalışanların sayısını düşündüğümüzde, bu oranın Türkiye'deki gelir dağılımındaki eşitsizliği vurguladığını söyleyebiliriz.2021 verilerine göre asgari ücret Ağrı’da kişi başına düşen gelirin %126’sına denk geliyor.Ortalama Ücret Asgari Ücretin Kaç Katı?2021 verilerine göre asgari ücret Ağrı’da kişi başına düşen gelirin %126’sına denk geliyor. Türkiye’nin en yüksek kişi başına gelire sahip ili Kocaeli’de ise bu oran %22.Ortalama Ücret Asgari Ücretin Kaç Katı?2005 yılında Türkiye’de ortalama ücret ve maaş geliri asgari ücretin 2,2 katıyken, 2021 yılında 1,7 katına geriledi.Cinsiyete Göre Ortalama Ücret Asgari Ücretin Kaç Katı?Ocak 2017'de İşe Başlayan Bir Çalışan İçin Reel ve Nominal Net Asgari ÜcretSon 6 yıldır asgari ücret alan bir çalışanın maaşı yaklaşık 3 katına çıksa da enflasyon arındırıldığında Kasım 2022'de aldığı maaş Ocak 2017'de aldığı maaştan sadece 74 TL daha fazla.