Türk felsefesinde başlıca mantık çalışmaları nelerdir?

Felsefenin ayrılmaz bir parçası olarak mantık, düşüncelerin doğru bir şekilde ifade edilmesinin ve doğru düşünme yönteminin bir yolu olarak görülür. Mantık kelimesi, Logikos kökenlidir ve akıl yürütmeyle ilgilidir. Farabi'ye göre mantık, nutk kelimesinden türemiş olup üç şeye işaret eder:1. İnsanın kavrayabileceği akıl gücüne işaret eder.2. İnsanın iç düşünceleriyle elde ettiği akıllara işaret eder; bu iç konuşmaya içsel konuşma denir.3. İçerideki düşünceleri dille ifade etmektir; bu da dış konuşma olarak bilinir.Mantık, düşünme ve ifade etmeyle ilgili olduğu için hem kelime anlamıyla hem de bir düşünme tarzını belirtmek için kullanılır. Mantık, doğru düşünme sanatı veya kurallarının bilgisi olarak tanımlanabilir.İslam felsefesi çerçevesinde mantık dersleri medreselerde öğretilmiştir. Özellikle Ebheri'nin "İsagoji" kitabı, Osmanlı medreselerinde önemli bir eserdir. Farabi ve İbn Sina'nın Aristoteles mantığını yorumlama üzerine kurulan İsagoji, Tanzimat sonrası mantık çalışmalarında da etkili bir model olarak kabul edilir. Cevdet Paşa'ya göre, mantık kitaplarının amacı, zihni hatalardan koruyarak kavramsal ve kavranısal bilgiler elde etmektir.Ziya Gökalp'a göre, mantık, bütün bilimlerde kullanılan zihinsel işlemlerin mahiyetini inceler. Mantık başlıklı bölümde, mantığın konusu ve kısımları, formel mantık, fikrin ve zıtların formel mantığı, fikirlerin sınıflandırılması açısından kaplamaları, hüküm ve önermenin formel mantığı, sentetik önermeler, muhakemenin formel mantığı, doğrudan çıkarma, dolaylı çıkarım ve yeni kıyas gibi konular ele alınmıştır.Darülfünun'da Felsefe Bölümü'nün açılmasından itibaren (1900), mantık dersleri verilmiş olmasına rağmen, konuyla ilgili özgün mantık metinlerinin oluştuğu görülmemektedir. Bununla birlikte, İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü'nde ilginç örnekler bulunmaktadır. Birincisi, Halil Nimetullah'un öncesi hocalarından biri olan L. Levy-Bruhl'ün ilkel toplulukların düşünce biçimlerinin medeni toplumlardan farklı olduğunu savunduğu Prelogic düşüncesini öğretmesidir. İkincisi, Mantıkçı Pozitivizm'in önemli isimlerinden Hans Reichenbach'ın İstanbul Üniversitesi'nde ders vermesidir, ancak derslerinin etkisi sınırlı kalmıştır.İstanbul Üniversitesi'nde Ernst von Aster'in 1936-1948 yılları arasında verdiği sistemli felsefe dersleri Bilgi Teorisi ve Mantık (1945) adlı kitabı oluşturmuş ve yayımlanmıştır. Diğer önemli yayınlar arasında, Necati Öner'in Klasik Mantık (1970), Hüseyin Batuhan ve Teo Grünberg tarafından hazırlanan Modern Mantık (1970) ile Şafak Ural'ın Temel Mantık (1985) kitapları bulunmaktadır.Türkiye'nin önde gelen mantıkçılarından biri olan Necati Öner, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde felsefe eğitimi almış ve aynı üniversitenin İlahiyat Fakültesi'nde öğretim üyeliği yapmıştır. Öner'in doktora çalışması "Tanzimat’tan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı" üzerinedir. Ayrıca, doçentlik tezi olarak "Fransız Sosyoloji Okuluna Göre Mantığın Menşei Problemi" başlıklı çalışmayı yapmıştır. Profesörlük unvanını ise "Mantık İlkelerinin Varlıkla İlişkisi" teziyle almıştır."Tanzimat’tan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı" adlı çalışmanın amacı, Tanzimat'tan sonraki dönemde Türkiye'de bilim ve mantık anlayışının nasıl şekillendiğini ve bu zaman diliminde mantığın nasıl ele alındığını incelemektir. Öner'in çalışmasında, İslam medeniyetinin geleneksel çizgisinin zayıflayıp modern Batı anlayışının güç kazandığı vurgulanmaktadır. Ayrıca, mantıkla ilgili çalışmaların sadece Avrupa düşünce dünyasını takip etmek ve yeni okullarda dersler okutmak amacıyla yapıldığı belirtilmektedir."Fransız Sosyoloji Okuluna Göre Mantığın Menşei Problemi" adlı çalışmada ise mantık terimi hem bilim hem de düşünce tarzı anlamlarıyla ele alınmıştır. Öner'in bu çalışması, Fransız Sosyoloji okulu perspektifinden ilkel düşüncenin özelliklerini araştırarak mantığın düşünce tarzı olarak nasıl işlediğini göstermektedir. Bu çalışma, Türkiye'deki nadir yapıtlardan biridir ve düşünce ilkeleri, aklın işleyişi ve düşünce farklılıklarının açıklanmasına odaklanır.Necati Öner, "Klasik Mantık" adlı kitabını, Türkiye'deki mantık öğrenimi için eksikliği gidermek amacıyla yazdığını belirtmiştir. Bu kitap, Kavram ve Terim, Tanım ve Bölme, Hüküm ve Önerme, Akıl Yürütme, Tasdik Türleri ve Beş Sanat gibi bölümleri içermektedir ve ders kitabı olarak sıkça kullanılmaktadır.Özetle, Necati Öner Türkiye'de ilim ve mantık anlayışıyla ilgili çalışmalar yapmış, Klasik Mantık kitabıyla önemli bir kaynak oluşturmuş ve bu alandaki ilgisini kitap yayını bağlamında sonlandırmıştır.Türkiye'nin önde gelen mantıkçılarından biri olan Teo Grünberg, 1968 yılında "Sembolik Mantık" adlı kitabını yayınlamıştır. Kitabın ön sözünde, modern mantık olarak da bilinen sembolik mantığın klasik mantığı da içerdiği belirtilmiştir. "Önermeler Mantığı" alt başlığıyla yayınlanan kitapta, dedüktif çıkarımlar, dilsel ifadelerin mantıksal analizleri, önerme biçimleri ve doğruluk çizelgeleri, doğruluk değeri analizi, normal şemalar ve ikililik gibi konular ele alınarak sembolik mantığın temel yapısı bütünlüklü bir şekilde incelenmiştir.Teo Grünberg ve Hüseyin Batuhan ile birlikte yayınladıkları "Modern Mantık" adlı kitapta ise, modern mantığın temel araştırma alanları tanıtılmıştır. Kitapta, mantığın semiyotik, sembolik mantık, niceleme mantığı, kümeler ve bağıntılar, aksiyom sistemleri gibi başlıca etki alanları detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Bu çalışmalar, Türkiye'deki modern mantık araştırmalarının temelini oluşturmuştur.Mantık kitapları genellikle mantık kurallarını öğreten ders kitabı niteliğinde olmuştur. Ancak, genellikle kuralların uygulamaları, sorun alanları, felsefe ve bilim alanlarında mantıksal yapının özelleşmiş halleri konu edilmemiştir. Bu durumun başlıca nedenleri arasında, felsefe sorularının mantıksal açıdan tartışılması ve bilimlerde bilimsel teorilerin mantıksal temellerinin incelenmemesi bulunmaktadır.Teo Grünberg, E. Von Aster ile birlikte "Bilgi Teorisi ve Mantık" adlı eseriyle bilgi sorunlarıyla mantıksal yapının iç içeliğini göstermiştir. Ayrıca, "Anlam Üstüne Bir Deneme" ve "Epistemik Mantık" gibi diğer çalışmalarıyla analitik felsefe geleneği çerçevesinde bilginin mantıksal yapısını ele almıştır. Nermi Uygur ve Arda Denkel ise mantık kitabı yazmasalar da, analitik felsefe geleneği çerçevesinde bilginin mantıksal yapısı üzerinde durmuşlardır.