Bilinen tarihin en ölümcül patlaması nedir?

Yaklaşık 71.000 kişinin öldüğü Tambora patlaması kayıtlı tarihin en ölümcül patlamasıdır. Tambora Endonezya'nın Sumbawa adasında bulunan bir stratovolkandır ve adanın kuzeyindeki 60 km genişliğindeki Sanggar Yarımadasını oluşturur.

1815 Tambora Dağı patlaması

Avrupalı'lar, Endonezya'nın Sumbawa adasındaki Tambora dağını keşfettiklerinde, sönmüş bir yanardağ olduğunu sandılar. Fakat 5 Nisan 1815'de bu dev uyanarak patlamaya başladı.Dağın altındaki magma haznesinde basınç artmaktaydı ve üzerindeki stratovolkanın ağırlığı artık karşı koymaya yeterli değildi. Uzaktan silah seslerini andıran patlamalar, 1.400 km mesafeden duyuldu ve ertesi gün bölgenin her tarafına kül yağmaya başladı. Oysa bu daha olayların sadece başlangıcıydı.Tahmini volkanik kül yağışı10 Nisan'da Tambora'nın tepesi, kelimenin tam anlamıyla havaya uçtu. Birleşip 43 km yüksekliğe ulaşan korkunç bir kolon oluşturmadan önce, üç farklı ateş kolonu gökyüzüne lav ve kül püskürttü.Magma sıvı haldeyken CO2 içeren bir gazoz şişesi gibi çözünmüş gazler içerir ve basınç yeteri kadar yüksek ise, bu gazlar çözünmüş kalmaya devam ederler. Fakat magma yüzeye yaklaşınca basınç ortadan kalkarak gazlar sıvı taşın içerisinde balonlar oluşturmuştur. Bu balonların patlayarak genişlemesi Tambora'nın "pliniyan" patlayış evresini, günümüzde Hawaii Adaları'nda tanık olduğumuz lavın, bir şurup gibi akmasından ziyade, kesintisiz devam eden nükleer patlamalar gibi gerçekleşmesine neden olmuştur.Patlamaların bu evresi yaklaşık bir saat sürdü ve en ölümcül volkanik tehlike olan volkanik akıntıların oluşmasına neden oldu. Bu kül nehirleri volkanın yamaçlarından 725 km/s'i bulan hızla aşağıya aktılar. Bu 1000 santigrat derece sıcaklıkta kaynayan gazlı kaya karışımı yoluna çıkan her şeyi yok etti. Yarımadadaki bitki örtüsünün tamamı yanarak küle dönüştü ve köyler yaklaşık 1,5 metre kül ve taşın altına gömüldü.Patlamalar 15 Nisan'da sona ermiş fakat volkan bir hafta süreyle kül püskürtmeye devam etmiştir. Kül bulutları dağıldığında volkanın yeni şekli ortaya çıktı; boşalmış magma haznesinin yarattığı boşluğu, koni çökerek doldurmuştu. Zirvenin yerini 6-7 km eninde ve 700 metre derinliğinde bir kaldera almış ve volkanın yüksekliği üçte bir oranında azalmıştı.Tambora Dağı zirve kalderası

Ekstra bilgiler

İnsan hayatı açısından fatura çok ağırdı. İlk patlamada 12.000 kadar kişinin öldüğü tahmin edilmektedir. Patlamanın sonucunda mahsullerin telef olmasıyla kıtlığa giren bölgede 59.000 kişi daha hayatını kaybetti.24 saat içinde Tambora kül bulutunun oluşturduğu büyüklük Avustralya kadardı. İki hafta içerisinde tahminen 100 milyon tonluk bir sülfürik asit spreyi Dünya'nın çevresini sarmıştı.Tombora'dan patlamayla çıkan volkanik atık sütunu batıya sürüklenerek, volkanı çevreleyen adaları 50 cm'ye kadar külle kapladı. Patlama sonrası 600 km mesafeye kadar olan yerler, iki gün süre ile karanlığa gömüldüler. Stratosfere ulaşan kül bulutu, kısa bir süre sonra kuzey yarım kürenin her tarafına yayıldı. Bunun sonucunda ABD ve İngiltere gibi anormal iksimsel etkiler bildirmişlerdir.Tambora'nın atmosfere gönderdiği kül ve sülfür spreyi, global ısıyı 0.4-0.7 santigrat derece düşürerek "yaz gelmeyen sene"yi tetikledi. 1816'nın kasvetli havasını, bir yaz günü olmasına rağmen sert rüzgarların betimlendiği, John Constable'ın Weymouth Bay'i gibi o dönemin tablolarında görebilirsiniz.Tombora, Gize'deki Büyük Piramit'in hacminin 66.000 katına karşılık gelen materyal olan 150-180 km3'lük püskürük (kaya, magma ve toz) fırlattı. Bu kayıtlı tarihte, bilinen tüm patlamalar arasında en büyük patlama hacmidir. Karşılaştırma amaçlı olarak, daha ünlü olan, İtalya'da Vezüv'ün Pompei şehrini yutan M.Ö. 79'daki patlamasında serbest bırakılan püskürük "yalnızca" 3 km3'dü.Tambora, denenen en güçlü nükleer bomba olan Tsar Bomba'nın (eski SSCB'de 30 Ekim 1961'de patlatılmıştır, 57 megaton) serbest bıraktığı enerjinin 14 katına eşdeğer bir güçle (800 megaton) patlamıştı.