Meyve ağaçlarında aşılama nedir nasıl uygulanır?

Aşılama en basit tanımı ile, üretmek istediğimiz ağaçtan kesilen dal (aşı kalemi) ya da filizin, aşı yapılacak ağaca (anaç) yerleştirilerek oraya tutunmasını ve büyümesini sağlamaktır. Botanikte kullanılan aşılama, meyve ve süs ağaçlarının çoğaltılması amacıyla dünyanın her yerinde yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Aşılamanın tarihi oldukça eskilere dayanır. Aşılamayla ilgili en eski yazılı kaynak ise, Hipokrat’ın öğrencilerinin yazdığı düşünülen, MÖ 424’de kaleme alınan Çocuğun Doğası Üzerine adlı kitaptır. Kitaptaki bir pasajda şöyle yazmaktadır:"Bazı ağaçlar, diğer ağaçlara yapılan aşılardan büyürler. Bu ağaçlar üzerinde bağımsız olarak yaşarlar ve meyveleri, üzerinde yaşadıkları ağaçtan farklıdır."Bitki aşılamayla ilgili eski belgelerin en önemlilerinden bir diğeri ise İncil'dir. Yeni Ahit, 1. asrın ikinci yarısından itibaren yazılı metne dönüştürülmüş bir kitaptır. İçeriğinin bir kısmında bitkilere ve tarıma da yer verilir. Romalılar kısmında şöyle yazar:"Ama zeytin ağacının bazı dalları kesildiyse ve sen yabanıl bir zeytin filiziyken onların yerine aşılanıp ağacın semiz köküne ortak oldunsa, o dallara karşı övünme. Eğer övünüyorsan, unutma ki, sen kökü taşımıyorsun, kök seni taşıyor. O zaman, “Ben aşılanayım diye dallar kesildi” diyeceksin. Doğru, onlar imansızlık yüzünden kesildiler. Sense imanla yerinde duruyorsun. Böbürlenme, kork! Çünkü Tanrı asıl dalları esirgemediyse, seni de esirgemeyecektir."Çoğu ağacın kendi türü ile aşılanması gerekir. Bununla birlikte aynı cinse ait farklı türlerle de aşılama yapmak mümkündür. Örneğin Akağaç türleri olan Acer japonicum, A. circinatum ve A. shirasawanum türlerinin hepsi de Acer palmatum anaç ağacı üzerine aşılanabilir. Çam ağaçları için ise hatırlanması gereken kural iğne sayısına göre aşılama yapmaktır. Örneğin, beş iğneli çam türü diğer beş iğneli çam türü üzerine aşılanmalıdır.Aşılama sırasında hücresel düzeyde, iki ağaç tek bir yapı oluşturmak için damar sistemlerini iletişim kurmaya ve birleştirmeye çalışır. DNA değişimi yapılmaz ancak sağlıklı bir bağlantı için benzer hücreler gerektirir. Anaç, hücresel veya kimyasal uyumsuzluklar nedeniyle iletişim kuramadığı dokular bulursa aşı başarısız olur.Aşılama, ağaç ve bitkilerdeki tomurcuklanma döneminden önce veya sonra yapılabilir. Çoğu aşılama kış ve erken ilkbahar döneminde yapılmaktadır. Bazı yaprak döken ağaçlar genellikle kış aylarında aşılanır. Aşılama Neden Yapılır?Aşılamanın yapılmasındaki en büyük amaç, büyük meyve veya bol çiçeklenme gibi bir ağacın en iyi özelliklerinin kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlamaktır. Aşılama teknikleri kolay olduğu için sayıca azalan ağaçların veya bitkilerin çoğaltılması da sağlanır. Bu yöntemle ağaçların ve bitkilerin çeşitleri arttırılabilir. Bazı bodur ağaçlardan anaç ağaç olarak faydalanılabilir. Meyve ağaçlarını tohumdan üreterek meyve elde etmek çok uzun zaman alır. Aşılama yöntemi ile çok kısa sürede meyve elde etmek mümkündür. Örneğin, tohumdan yetiştirilen bir avokado ağacı  6 ila 10 yıl arasında veya daha fazla sürede meyve verirken, aşılı bir avokado ağacı 3 ila 4 yıl içinde meyve üretebilir.Aşılama ile bir ağacın normalde yetişemediği topraklarda yetişmesi sağlanabilir. Doğal olarak bir ağacı büyüyemeyeceği bir yere dikiyorsanız kısa bir ömre sahip olur ama o ağacı uygun bir anaç kullanarak aşılarsanız, olumsuz koşullarda bile büyüyebilir. Belirli anaç ağaçlar, ağır veya killi topraklar gibi farklı toprak tipleri ile başa çıkmak veya belirli hastalıklara karşı koymak için kullanılabilir. Aşılama ile  ilgili temel kural birbirine benzeyen ağaçların aşılanmasıdır; yani elma anacına elma ağacı, armut anacına armut ağacı aşılanması gibi.Aşılama Yöntemleri Nelerdir?Ağaç aşılama özellikle meyve ağaçları üzerinde çokça uygulanır. Farklı aşılama teknikleri ağaçların ve bitkilerin farklı ihtiyaçlarını gidermek için kullanılır. Aşılama tekniği genel olarak ikiye ayrılır; göz aşısı ve kalem aşısı. Bunlar da kendi aralarında farklı şekillerde kullanılan yöntemlere ayrılırlar.Göz Aşısı Nedir ve Yöntemleri Nelerdir?Göz aşısı daha çok fidanlar ve meyve ağaçlarına uygulanır. Amaç, aşılanmasını istediğimiz ağaçtan alınan gözün yani filizin anaç ağaca yerleştirilip büyümesini sağlamaktır. Mart-Nisan aylarında yapılan göz aşısına erken sürgün aşısı, Mayıs-Haziran aylarında yapılan göz aşısına sürgün göz aşısı ve Eylül-Ekim aylarında yapılan göz aşısına durgun göz aşısı denir. Sürgün göz aşısında filiz kışa kadar büyürken, durgun göz aşısında filiz kışın duraklama devresine girer ve ilkbaharda sürmeye başlar. Bu nedenle yaz döneminin kısa sürdüğü bölgelerde bu aşıyı yapmak daha doğru olur.T Göz Aşısı ya da Kalkan AşıEn çok bilinen ve uygulanan yöntemdir. Büyüme evresindeki anaç ağaçlara uygulanır. Anaç ağaç, topraktan 5-25 cm yüksekliğinde T şeklinde kesilir. Göz, anaçta açılan T şeklinin içine yerleştirilir. Aşılanan yer hava almayacak şekilde bağlanır (genellikle farya kağıdı kullanılır) ve 15-20 gün sonra açılır. Yağmurlu bölgelerde ise yağmur suları aşılanan yere zarar vermesin diye T şekli ters yönde kesilerek yapılır (ters T göz aşısı).Boru aşısıCeviz, kestane, sakız gibi ağaçlara uygulanır. Boru aşısı için, aşılamak istediğimiz ağaçtan üzerinde bir göz yani filiz bulunan kabuk parçası boru şeklinde çıkarılır. Daha sonra anaç ağaçta aşılama yapılacak kısmın kabuğu soyulur ve boru şeklindeki kabuk buraya yerleştirilir ve bağlanır.Yama Göz AşısıAnaç ağaçtan dikdörtgen şeklinde üzerinde göz bulunan bir kabuk kesilerek yerine aşılamak istediğimiz üzerinde göz bulunan ağacın parçası yerleştirilir ve bağlanır. Bu yöntem genellikle T göz aşısı başarısız olmuşsa kullanılır. Gece ve gündüz sıcaklık farkının az olduğu dönemlerde yapılmalıdır.Kalem Aşısı Nedir ve Yöntemleri Nelerdir?Kalem, ağacın üzerideki sürgünden büyüyen ve üzerinde uyuyan gözler bulunan kalem şeklindeki dallardır. Kalem denilen bu dallar anaç ağacın kambiyum (ağaç kesildiğinde ortaya çıkan halkalı bölge) bölgelerine gelecek şekilde bağlanmasıyla kalem aşısı yapılır.Dilcikli aşıÇapı 0.6 cm ile 1.2 cm çapında olan anaç ağaçlar için kullanılır. Anaç ağacın ve kalemin aynı kalınlıkta olması gerekmektedir. Anaçta ve kalemde kesilen tersi yönde çapraz ve zigzag şeklinde (dilcikli) kesilerek üst üste binmesi sağlanır ve güzelce bağlanır.Dilciksiz Aşı (Ekleme Aşı)Bu yöntemde ise dilcikler kesilmeden sadece tersi yönde çapraz kesilmesiyle elde edilen eşit uzunluk ve kalınlıktaki anaç ve kalemin birbirine bağlanmasıyla oluşur.Kenar (Yan) AşıAnaç ağacın kalemden daha kalın olduğu durumlarda uygulanır. Anaç ağaçta derinliği 3 cm civarında olacak şekilde çapraz meyilli ince bir dilim kesilir. Üzerinde gözler bulunan yaklaşık 8 cm uzunluğundaki kalemin ucu da çapraz kesilerek anaçtan kesilen dilimin yerine yerleştirilir. Anaç ve kalemdeki halkaların çakışması sağlanır ve bağlanır.Yarma AşıDiğer kalem aşılarının uygulanamadığı daha kalın gövdeli anaçlara uygulanır. Ayrıca bu yöntemle ağacın farklı dallara sahip olması da sağlanır. Anaç ağacın kesilen gövdesinin tepesinde bir yarık oluşturulur. Üzerinde gözler bulunan kalemler yarıkların iki yanına kabuklar aynı hizaya gelecek şekilde yerleştirilir ve aşı macunu sürülür.Kakma AşıGöz aşısı tutmadığı zaman 7.5-10 cm kalınlığındaki anaçlara uygulanır. Anaç ağacın tepesinden çok hafif meyilli ve topraktan uzaklığı yaklaşık 20 cm olacak şekilde kesilir. Anaç ağacın kesilen yerinin yüksek tarafından yaklaşık 4-5 cm uzunluğunda V şeklinde bir çıkıntı kesilir. Üzerinde gözler bulunan yaklaşık 10 cm uzunluğundaki kalem çıkıntıya yerleştirilir.Kabuk (Çoban) AşıÇapı 25-30 cm olan daha büyük ağaçlara uygulanır. Düzgünce kesilen ağacın kabuğunun iç kısmından kertikler açılır. 10-15 cm uzunluğunda üzerinde gözler bulunan uçları yontulmuş kalemler bu kertiklere yerleştirilir.Yanaştırma AşıBu yöntemde ise anaç ağacın ve kalemin üzerinden birer kesinti alınarak, kesilen bölgelerin üst üste gelmesi sağlanır ve bağlanır.İngiliz Kalem AşısıKışın sera gibi kapalı yerlerde yapılır. Tepesi kesilmiş anacın tepesinden dikine 3-4 cm kesilir. Aynı kalınlıkta üzerinde gözler bulunan kalemden de aynı şekilde kesim yapılarak, kesilen yerler birbirinin üzerine gelecek şekilde yapıştırılır.Aşılama İşleminden Sonraki SüreçAşılama işleminden sonra aşılı bölgeyi güneş ışığından, yağmurdan ve böceklerden korumak gerekir. Aşılanan bölgeyi yağmurdan korurken aynı zamanda nemli kalmasını da sağlamak gerekir çünkü büyümek için neme ihtiyacı vardır. Direk gelen güneş ışınları büyüyen hücrelere zarar verir o yüzden direk güneş ışınlarından korumak gerekir. Aşılanmamış dalları budamak, aşılanan dala daha fazla enerji gitmesini sağlar, bu yüzden ağacın diğer dalları uygun şekilde budanabilir. Aşılanan bölgeyi bağladığımız için büyüdüğü zaman sıkışıp kalmasın diye bağladığımız bantlar veya ipler kesilmelidir. Aşılama İşleminin Gerçekleşmeme NedenleriAşılamanın tutmadığı zaman yapılan bütün işlemler zaman ve ürün kaybına neden olur. Aşılamanın tutmaması ağaçlar arasındaki uyumsuzluktan ya da aşılamanın gerçekleşebileceği koşulların sağlanamamasından kaynaklı olabilir. Ayrıca doğru yöntemle aşılama yapmamak aşının tutmama nedenlerinden biridir. Anaç ağaç ile göz ve kalem arasındaki oransızlık olduğunda da aşı tutmayabilir.Farklı Meyve Ağaçları Birbirine Aşılanabilir mi?Çok sayıda meyve taşıyan bir ağaç yaratmanın püf noktası, aynı anaç üzerine birkaç uyumlu türün aşılanmasıdır. Göz aşısı en uygunudur çünkü anaç bu yöntemle en az şoku geçirir. Aşılamada uyumluluk önemlidir, bazen uyumsuz aşılamalar hayatta kalsa da sonunda başarısız olurlar. Meyve ağaçlarının çoğu kendi türleriyle uyumludur ama aynı cinsten farklı türlerle de uyumlu olabilir. Örneğin; erik, nektarin ve şeftali gibi aynı Prunus cinsine ait olan farklı tür ağaçlar aynı ağaca aşılanabilir. Farklı tür elma ağaçları kendi kendini tozlaştırabilsin diye genellikle birlikte aşılanırlar.