Antioksidan nedir?

Antioksidanlar, sağlığa olan faydaları ile pek çok kişi tarafından bilinen ve gıda takviyeleri, kozmetik ürünler, zenginleştirilmiş tahıl gevrekleri gibi ürünlerin içerisinde sıklıkla yer alan bileşenlerdir. Sağlık üzerindeki faydaları saymakla bitmeyen ve besinlerin içerisinde değişen oranlarda yer alan antioksidanlar, vücutta serbest radikallerin etkisiz hale getirilmesini sağlayarak vücudu hastalıklara karşı korur. Çok sayıda türü bulunan antioksidanlar özellikle taze meyve ve sebzelerde bol miktarda yer alır. Bu bileşenlerin vücuda yeterli miktarda alınabilmesi için sağlıklı ve dengeli bir beslenme planının uygulanması şarttır. Ek olarak bazı vitamin ve mineral eksikliklerinde, akut veya kronik çeşitli hastalıkların tedavi sürecinde ya da hamilelikte hekim önerisi dahilinde çeşitli antioksidan takviyelerinin uygulanması gerekebilir.Antioksidan Nedir?İnsan vücudunda doğal süreçler içerisinde sürekli olarak serbest radikaller meydana gelir. Serbest radikaller; belirli bir düzeyin üzerine çıktığında kararsız kimyasal yapıları nedeniyle sağlıklı hücrelere zarar vererek kanser, diyabet, Alzheimer, kalp hastalıkları gibi çeşitli hastalıklara yakalanma riskini artırır. Serbest radikallerin artışı ile gelişen bu durum, oksidatif stres olarak da adlandırılır. Antioksidanlar ise serbest radikalleri nötralize ederek etkisiz hale getiren, diğer bir tabirle oksidatif stresi azaltan maddelerdir. Vücuttaki oksidatif stres, sigara ve alkol tüketimi, çevre kirliliği, ağır metallere maruz kalma, radyasyon, sık geçirilen enfeksiyonlar, antioksidan eksikliği gibi durumlara bağlı olarak artabilir. Uzun süre devam eden yüksek oksidatif stres, hücrelerin genetik materyali olan DNA’da hasara yol açarak kanser ve kronik hastalıklara, hatta hücre ölümlerine zemin hazırlayabilir. Bununla birlikte serbest radikallerin vücutta belirli olumlu işlevleri de söz konusudur. Örneğin bağışıklık sistemi, vücuda giren enfeksiyon ajanları ile mücadelede serbest radikalleri kullanır. Sağlığın korunabilmesi için serbest radikaller ve antioksidanlar vücutta belirli bir denge içerisinde bulunmalıdır. Ancak sağlıksız ve dengesiz beslenmeye bağlı olarak antioksidanlar, besinlerle birlikte yeterli miktarda vücuda alınmadığında bu denge bozulur ve vücut, hastalıklara yatkın hale gelir. Dolayısıyla düzenli ve yeterli şekilde antioksidan alımına dikkat etmek oldukça önemlidir.Antioksidan Türleri Nelerdir?Antioksidan maddeler farklı alt türler içerisinde incelenir. En temel antioksidan sınıflandırması suda çözünen ve yağda çözünen antioksidanlar şeklindedir. Suda çözünebilen antioksidanların etki mekanizması hücre içi ve hücre dışı sıvılar içerisinde gelişir. Bununla birlikte yağda çözünen antioksidanlar lipit yapıdaki hücre zarının içerisinde etkilerini gösterir. Diyetle birlikte vücuda alınan en önemli antioksidan türleri arasında şunlar yer alır:

• Vitamin C
• Vitamin E
• Vitamin A
• Beta Karoten
• Flavonoidler
• Likopen
• Lutein
• Manganez
• Selenyum
• Zeaksantin
• Glutatyon

Yukarıdakiler en yaygın bilinen güçlü antioksidan türleri olmakla birlikte bunların haricinde bilinen onlarca farklı antioksidan türü mevcuttur. Bitkisel kökenli hemen her türlü besinin yapısında farklı tür ve miktarlarda bulunan antioksidanlar beslenme yoluyla vücuda alınır.Antioksidan İçeren Besinler Nelerdir?Antioksidanların bilinen en önemli kaynakları, bitkisel kökenli gıdalar, özellikle de meyve ve sebzelerdir. Çoğu meyve ve sebzenin renkli yapısı içerdiği antioksidan bileşenlerden kaynaklanır. Antioksidan içeriği yüksek olan besinler, fonksiyonel besinler veya süper gıdalar olarak adlandırılabilir. Sağlık üzerinde olumlu etkileri bilimsel çalışmalarla kanıtlanmış en güçlü antioksidanların temel kaynaklarını oluşturan bazı besinler şu şekilde sıralanabilir:

• Yumurta, karaciğer ve süt ürünleri (A vitamini)
• Fındık, ceviz gibi yağlı tohumlar, bitkisel yağlar ve yeşil yapraklı sebzeler (E vitamini)
• Çilek, portakal, limon, biber ile çoğu meyve ve sebze çeşidi (C vitamini)
• Havuç, ıspanak, bezelye, mango gibi parlak renkli meyve ve sebzeler (Beta Karoten)
• Mısır, portakal ve papaya (lutein)
• Domates, karpuz gibi pembe veya kırmızı renkli meyve ve sebzeler (likopen)
• Pirinç, buğday, mısır, diğer tam tahıllar, yumurta, baklagiller, fındık ve peynir (selenyum)
• Siyah üzüm, bitter çikolata, nar, goji meyvesi, yaban mersini, brokoli, karnabahar, mercimek, patlıcan gibi çeşitli besinler

Genel olarak doğada canlı ve parlak renkleri ile göze çarpan bitkiler, meyve ve sebzeler yüksek antioksidan içeriğine sahiptir. Sağlıklı ve dengeli bir beslenme planının içerisinde farklı renklerde bitkisel besinlere yer verilerek diyetin antioksidan içeriğini artırmak mümkündür. Bazı antioksidan türleri, özellikle C vitamini gibi hassas yapıdaki antioksidanlar, pişirme veya çeşitli hazırlama tekniklerinin kullanımı esnasında değişen oranlarda kayba uğrayabilir. Bununla birlikte bazı uygulamalar, besinin içerisindeki antioksidanların vücuttaki kullanım oranını artırabilir. Örneğin domateste bol miktarda yer alan likopen antioksidanı ısıl işlem görmesi halinde vücutta daha fazla kullanılabilir hale gelir. Ancak C vitamini ısıl işlem, metal ile temas, pH değişikliği gibi uygulamalar ile %100’e varan oranlarda kayba uğrayabilir. Bezelye, kabak, karnabahar gibi gıdalarda da pişirme ile antioksidan aktivitelerinde önemli düşüşler görüldüğü tespit edilmiştir. Bu olumsuz etkilerden korunmak adına beslenme planı içerisinde hem pişmiş hem de çiğ olarak yeterli miktarda meyve ve sebze yer almalıdır.Antioksidanların Faydaları Nelerdir?Besinlerde bulunan antioksidanların sağlık üzerinde bilinen pek çok faydası mevcuttur. Genel anlamda sağlığı iyileştiren antioksidanlar bağışıklık sistemini güçlendirici etkiye sahiptir. Bunun yanında serbest radikalleri nötralize ederek oksidatif stresi azaltan antioksidanlar, hücrelerde oluşabilecek DNA hasarlarını önlemeye yardımcıdır. Antioksidan ve serbest radikal dengesinin sağlanması için yeterli antioksidan alımına dikkat edilmesi elzemdir. Besinlerde yer alan antioksidanların vücuda sağladığı bilinen faydalardan bazıları şunlardır:

• Serbest radikallerin yol açabileceği hücre ve DNA hasarlarını önleyerek kansere karşı korunmaya yardımcı olur.
• Makula dejenerasyonunu önler ve göz sağlığının korunmasını destekler. Yeterli A vitamini alımı makula dejenerasyonuna yakalanma riskini %25’e kadar azaltırken mevcut makula dejenerasyonu hastalarında kalan görüş yeteneğinin korunmasını destekler.
• Antioksidan A ve C vitaminlerinin yeterli alımı ile katarakt hastalığına yakalanma riski azaltılabilir. Gözün yapısında yer alan merceklerin bulanıklaşmasına yol açan protein birikimini azaltan antioksidan vitaminler ayrıca katarakt hastalarında hastalığın ilerleyişini önlemeye de yardımcı olur.
• Yeterli antioksidan alımı, kalp ve damar sağlığının korunmasına, kardiyovasküler hastalıklara yakalanma riskinin azaltılmasına katkıda bulunur. Daha fazla meyve ve sebze tüketen insanlarda kalp hastalıkları ve felç oranlarının belirgin miktarda daha düşük olduğu bilimsel çalışmalarla kanıtlanmıştır. Kötü kolesterol olarak bilinen LDL’yi düşüren ve iyi kolesterol olan HDL’yi yükseltmeye yardımcı olan antioksidanlar hiperlipidemi ve damar sertliği (aterosklerozis) gibi olumsuzluklardan korunmaya da katkıda bulunur.
• Çoğu antioksidan türü beyin ve sinir hücrelerinin korunmasına yardımcı olduğundan bilişsel fonksiyonları destekler. Bunun yanı sıra Alzheimer, demans, Parkinson gibi bazı nörolojik hastalıklardan korunmada da antioksidanların önemli görevler üstlendiği düşünülmektedir.

Antioksidanların bunların haricinde de çok sayıda faydası olduğunun bilinmesi piyasada çok sayıda antioksidan takviyesinin yer almasına yol açmıştır. Ancak doktor önerisi ve kontrolü olmadan kullanılan antioksidan takviyelerinin yol açabileceği aşırı antioksidan alımı, antioksidan eksikliği kadar tehlikeli bir durumdur. Fazla miktarda alınan antioksidanlar da serbest radikallerin normalden fazla oluşumuna yol açarak oksidatif stresi artırabilir. Ayrıca vitamin ve minerallerin bu takviyeler ile birlikte aşırı alımı, vücutta toksisiteye neden olarak ciddi olumsuzlukları beraberinde getirebilir. Bu nedenle antioksidan takviyeleri yalnızca gerekli görüldüğü durumlarda hekim önerisi ile kullanılmalıdır.Siz de antioksidan takviyesine ihtiyaç duyduğunuzu düşünüyor, vitamin ve mineral eksikliğinizin olup olmadığını öğrenmek istiyorsanız bir sağlık kuruluşuna başvurarak muayeneden geçebilir, gerekli testleri yaptırarak hekiminizden bilgi alabilirsiniz.